Op 4 augustus vielen de Duitsers België binnen. De twintigste was Leuven al bezet. De bezetting leek rustig te verlopen, tot op 25 augustus het bericht rondging dat er Engelse en Belgische soldaten onderweg zouden zijn. Dan werden op een bepaald moment – volgens Duitse soldaten – vuurpijlen afgeschoten. Meteen daarna zou er vanuit enkele huizen geschoten zijn op de Duitse troepen, zelfs vanuit hotels waar er Duitsers logeerden. De soldaten drongen die huizen binnen, schoten iedereen neer die ze gewapend vonden en staken hun huizen in brand. De onrust duurde enkele dagen, totdat de inwoners uit Leuven moesten vertrekken, waarna op 29 augustus de stad in brand werd gestoken. Grote delen rond het station en in het centrum werden in de as gelegd. Alleen het stadhuis werd gespaard, omdat het diende als huisvesting voor hoge Duitse officieren. Door toedoen van professor Lodewijk Scharpé kon de buurt van het Groot begijnhof gevrijwaard blijven van vernieling. Als resultaat van de brandstichting werden 1081 huizen helemaal vernield. Er kwamen 209 burgers om, onder wie eenentwintig vrouwen, zes geestelijken, elf kinderen (waaronder een van zes maanden) en drie tachtigjarigen.

De Sint-Pieterskerk verloor haar dak, de kunstwerken binnen vielen ook ten prooi aan de vlammen. Een van de ergste vernielingen was die van de universiteitsbibliotheek. Naar schatting 1000 handschriften, 800 incunabelen en 300.000 boeken, verzameld vanaf de stichting van de Katholieke Universiteit in 1834 gingen verloren. Hieronder pronkstukken verkregen of ten geschenke gekregen vanaf 1834 als de oprichtingsakte van de Leuvense Universiteit^[15] uit 1425, alsmede een door Karel V aan de oude Leuvense universiteit geschonken exemplaar van Andreas Vesalius‘ De humani corporis fabrica. In tegenstelling tot wat velen denken, waren het echter niet de oudere collecties van boeken en archieven van de oude Leuvense universiteit die in rook verdwenen maar betrof het de collectieopbouw van 1834 tot 1914. De archieven van de oude universiteit van Leuven berusten in het Rijksarchief en in juni 2013 werd het volledige archief van de oude Universiteit Leuven ingeschreven op de Werelderfgoedlijst voor documenten van UNESCO. Deze daad leverde de Duitsers de naam van respectloze ‘barbaren’ op en veroorzaakte over wereldwijd een schok van ongeloof en woede. Door deze wreedheden tegen haar burgerbevolking behoort Leuven tot de zeven Belgische martelaarsteden.

De Duitse regering stond echter niet toe dat een internationale delegatie het voorval zou onderzoeken. Ze deed zelf onderzoek. De resultaten waren een deel van het witboek dat verscheen op 10 mei 1915. De schuld werd volledig op de inwoners geschoven, of althans op de Belgen, want het onderzoek concludeerde dat er Belgische soldaten of vrijschutters in Leuven waren. De soldaten hadden zich voorbeeldig gedragen. Steeds weer is er het excuus Man hat geschossen, men heeft op ons geschoten.

Vlak na de publicatie werd het witboek echter al afgekraakt door Fernand Mayence, archeoloog en professor aan de Leuvense universiteit. Zo werd er maar één getuigenis van een Leuvenaar opgenomen in de publicatie – en dan vermoedelijk nog omdat hij zich gunstig uitliet over de Duitsers – en de getuigenissen waren vaag, tegenstrijdig en onvolledig. “Er zijn driehonderd geweren gevonden in een kerk”, “Ik kan u heel precies het huis vanwaar de bom gelanceerd werd beschrijven: het was aan de linkerkant, dicht bij de tweede lantaarn, geteld vanaf de eerste zijstraat”. De conclusie van Mayence is dat de Duitsers zelf enkele oorlogspaarden loslieten in de stad om paniek te veroorzaken, waarna enkele soldaten in het wilde weg begonnen te schieten. Anderen, die hier niets van wisten, vuurden ook. Zo ontstond de verwarring, met alle gevolgen van dien.